Somatische aandoeningen

Psychische stoornissen door een somatische aandoening
Janus Oomen, internist (n.p), medisch antropoloog

De leidraad voor dit portaal tot digitaal bronmateriaal op het internet is datgene, dat de praktiserend psychiater kan assisteren bij de diagnostiek, behandeling en presentatie. Een rubricering is lastig te bedenken, want in dit bos heeft iedereen zijn eigen paadje. Als focus is gekozen voor de symptomatologie van kenmerkende 'klassieke beelden': delier, dementie en secundaire cognitieve en affectieve stoornissen. De essentiële klinische vraag is of deze psychiatrische symptomatologie bewijsbaar het effect is van deze somatische aandoening. De praktijkervaring is immers dat de symptomen diagnostisch niet specifiek zijn. Zo kunnen onder meer symptomatisch overeenkomende hallucinaties worden waargenomen bij een grote diversiteit aan somatische en niet-somatische oorzaken. Soms kan de causale lesie geduid worden in de 'hersenen als orgaan' (synoniem aan organische; cerebrale, neuro-, directe) of andere systemen (systemische, indirecte). Omdat het psychiatrische syndroom te weinig houvast geeft, wordt in deze rubriek ook de somatische aandoening genomen als het uitgangspunt.

Deze subrubriek bevat documenten die kunnen worden geraadpleegd bij het voorkomen en beoordelen van (on)vermijdbare schade door medisch handelen. De informatie sluit aan bij het veldonderzoek (Trimbos en NIVEL) 2009 in de GGz.

Van groot belang in Nederland als uitgangspunt voor 'good practice': www.ggzrichtlijnen.nl

De rubriceringen volgen de indeling in het onderzoeksprotocol, met name de 'triggers' (dat is een gebeurtenis (uit onderzoek bekend als geassocieerd met onbedoelde schade)), die de behandelaars kunnen attenderen op een verhoogd risico van behandeling. Wat definieert hierin het begrip schade? Criteria zijn het gelijktijdig optreden van een onbedoelde (lichamelijke en/of geestelijke) ongewenste gebeurtenis, met tijdelijke of permanente gezondheidsbeperking en/of verlengd verblijf of overlijden, en veroorzaakt door zorgverlener en/of zorgsysteem.

Trigger 1-18: signalen (deze 'triggers') zijn bij eerste beoordeling op te vatten als een aanwijzing voor schade. Bij tweede beoordeling moet de schade worden geanalyseerd op grond van het volgende schema.

Bij de indeling van onze links naar richtlijnen en informatie op internet proberen we de indeling volgens triggers te volgen. Voorbeeld:

Trigger 12: (Aanvankelijk) onverwacht overlijden (geen sprake van palliatieve zorg). Bijkomende vraag: is er een mogelijkheid geweest tot reanimatie? Is er dan een poging gedaan tot reanimatie? Indien niet : is er een afspraak (individueel), is deze geraadpleegd, en is er een institutioneel beleid?  

Overzicht van het onderwerp 'Reanimatie' (Tekst voor richtlijn m.b.t.de vragen en overwegingen in de organisatie; wie wel of niet en wanneer)

(1) In een institutioneel bepaald kader (als voorbeeld Meerkanten)

(2) Landelijk Beleid .(Nederlands Reanimatie Raad, Najaar 2008)

NICE guidelines change how high blood pressure is diagnosed and treated
Flowchart  Richtlijn Cardiovasculair Risicomanagement
Prevention of Cardiovascular Disease. Pocket Guidelines for Assessment and
The metabolic syndrome in hypertension: European society of

Autoimmune disorders is 'collective terminology' en het verband met een psychische manifestatie is ingewikkeld. Omdat er een levenslange ontsporing van het afweermechanisme bestaat zijn er vele relaties te noemen. Dit fundamentele artikel in de glutengevoelige syndromen is een goede inleiding tot begrip.

• Understanding a Complex Autoimmune Disorder

  Narrative Review: Celiac Disease (als model voor multifactoriele en multifunctionele aspected van AIZ)

• Diagnostiek en criteria

• Neuropsychiatrische ziektebeschrijving

• Auto-immuunziekten, algemeen

• Auto-immuunziekten, M Sjogren

   

• Diabetes mellitus

  Overzichtsartikel t.a.v. de liaisonpsychiatrie bij DM.

• Endocrinologische psychopathologie, algemeen

• Endocrinologische psychopathologie, Hypofyse

• Endocrinologische psychopathologie, Polycystic Ovarian Disorder

• Temporale epilepsie

• Tumor cerebri

• Introductie

• Dementie

• Wasting Syndrome

• Lyme (Borreliose)

• Neuropsychiatrische ziektebeschrijving

• Alcoholische

• Nierinsufficientie, bespreking

• Behandelstrategieën bij organisch-pychiatrische stoornissen

  Mast, dr. R.C. van der & Slaets, prof. dr. J.P.J. Slaets. Behandelstrategieën bij organisch-pychiatrische stoornissen. Bohn Stafleu Van Loghum, Houten 1999. ISBN 903132664X.
  Op 'organiciteit' gerichte inleiding.

• Neuropsychiatry and Behavioural Neurology Explained

  Mitchell, Dr. A.J. Neuropsychiatry and Behavioural Neurology Explained. Diseases, Diagnosis, and Management. Saunders (Harcourt International / Elsevier Science) 2004. ISBN 0702026883.
  Het nieuwste handboek. Verschijnt januari 2004.

• Organic Psychiatry 3E

  Lishman, W.A. Organic Psychiatry 3E. The Psychological Consequences of Cerebral Disorder. Third Edition. Blackwell Publishing 1998. ISBN 0865428204.
  Klassiek handboek.

• Psychiatric Care of the Medical Patient

  Stoudemire, A. Fogel, B.S. & Greenberg, D. (eds.) Psychiatric Care of the Medical Patient, Second Edition. Oxford University Press 2000. ISBN 0-19-512452-9.
  Een praktijkgericht handboek.

• Psychiatrie in de somatische praktijk

  Hengeveld, dr. M.W., Bolk, dr. J.H. & Marwijk, dr. H.W.J. van (red.) Psychiatrie in de somatische praktijk. Een Praktische Gids. Bohn Stafleu Van Loghum, Houten 1997. ISBN 9031318590.
  Een algemene inleiding.

• Textbook of Consultation-Liaison Psychiatry

  Wise, M.G. & Rundell, J.R. (eds.) The American Psychiatric Publishing Textbook of Consultation-Liaison Psychiatry: Psychiatry in the Medically Ill, Second Edition. American Psychiatric Press, Washington 2002. ISBN 0-88048-393-8.
  Via deze link kunt u twee hoofdstukken gratis online bekijken.

• Textbook of Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences

  Yudofsky, S.C. & Hales, R.E. (eds.) The American Psychiatric Publishing Textbook of Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences, Fourth Edition. American Psychiatric Press, Washington 2002. ISBN 1-58562-004-1.
  Op DSM-IV aansluitend handboek.

• Chronisch Vermoeidheidssyndroom

  Editorial (2000). Illness or disease? The case of chronic fatigue syndrome. Medical Journal of Australia, 172, 471-472.
  Ontwikkeling van een actueel ziektebeeld.

• Neuroendocrinologie (Clinical review)

  Herbert, J. (1997). Stress, the brain, and mental illness. British Medical Journal, 315, 530-535.

• Neurosyphilis

  Ritchie, M.A. & Perdigao, J.A. Neurosyphilis: Considerations for a Psychiatrist. Psychiatry On Line.
  Ontwikkeling van een kenmerkend historisch ziektebeeld.

• Postpsychiatry (Review)

  Bracken, P. & Thomas, P. (2001). Postpsychiatry: a new direction for mental health. British Medical Journal, 322, 724-727.

• University Pathology Consortium: Diagnostic Medical Testing for Healthcare Professionals

  Overzichtelijke toegang tot differentiële diagnostiek.

• University of Western Ontario: Consultation-Liaison Psychiatry

  Doelstellingen van de Canadese liaisonpsychiatrie.

• Virtual Hospital: Medical Emergencies in Psychiatry

  Korte overzichten van acute psychiatrische incidenten.

• Tijdschriften met aandacht voor 'General Medical Condtions'

  General Hospital Psychiatry explores the many linkages among psychiatry, medicine, and primary care.

• Archives of Internal Medicine

• International Journal of Psychiatry in Medicine (IJPM). Biopsychosocial Aspects of Primary Care

  Goed tijdschrift dat regelmatig over psychiatrie in de eerste lijn publiceert. Op de site zijn editorials en abstracts te lezen. Bekijk ook de links op deze site.

• Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences, The

• Psychosomatics

  Tijdschrift van de Acadamy of Psychosomatic Medicine. Publiceert artikelen over onderwerpen in het gebied van de psychiatrie en de algemene geneeskunde.

• ICD-10

  World Health Organization (WHO) ICD-10 : The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders : Clinial Descriptions and Diagnostic Guidelines. Gaskell publications (Royal College of Psychiatrists) 1992. ISBN: 9241544228.

• Mental Help Net

  Biedt een brede visie op psychisch versus somatisch.

• Psychiatry On Line: ICD10 Codes

  De ICD-classificatie.

• Textbook of Psychiatry: Chapter 6 Organic psychiatry

  Belangrijk hoofdstuk (PDF) uit: Puri, B., Laking, P. & Treasaden, I. Textbook of Psychiatry, 2nd Edition. Churchill Livingstone (Harcourt International / Elsevier Science) 2002. ISBN 0443070164.

Psychische stoornissen door een somatische aandoening - Resumé

Janus Oomen, internist (n.p), medisch antropoloog

Inleiding
De psychische stoornissen door een somatische aandoening vormen een uitgestrekt grensgebied tussen de medische specialismen. Voor een 'state-of-the-art' zijn de onderwerpen te divergent. Een overzicht in een laatste versie van handboeken is vaak de beste ingang of overzicht tot de theorie van een samenhang tussen psychische manifestatie en somatische oorzaak. Helaas zijn dit juist de hoofdstukken die niet op internet terechtkomen. Steekwoorden zijn - in het Engels, in combinatie met:

'liaison';'consultation';'psychosomatic', 'general medical conditions'

'psychiatry' - 'organic'; 'neuropsychiatric'; 'somatic'

'adverse event', 'adversity´.

Ziektebeelden 
De psychische stoornissen door een somatische aandoening vormen een uitgestrekt grensgebied tussen de medische specialismen. Voor een 'state-of-the-art' zijn de onderwerpen te divergent. Een overzicht in een laatste versie van handboeken is vaak de beste ingang of overzicht tot de theorie van een samenhang tussen psychische manifestatie en somatische oorzaak. Helaas zijn dit juist de hoofdstukken die niet op internet terechtkomen. Steekwoorden zijn - in het Engels, in combinatie met 'psychiatry' - 'organic'; 'neuropsychiatric';'somatic';liaison';'consultation';'psychosomatic', 'general medical conditions'.

Een hint - die waarschijnlijk alleen aan de beginnende gebruiker van het internet besteed is. De vele digitale databanken zijn voor een specifieke zoekactie geschikter dat onze rubriek, die vooral bedoeld is als een inleidend overzicht. Hoe zoek ik zelf met het meeste succes? Ik ga naar 'mijn' digitale bibliotheek (UvA: www.uba.uva.nl//digitale_bibliotheek, die ik met een password ook thuis kan raadplegen; vraag er uw bibliotheekadviseur naar) en login, vervolgens naar scholar.google.nl en gebruik een geschikte zoekterm bijv. 'general medical conditions AND psychiatry' - en dat geeft mij een overzicht, waarin (via de digitale bibliotheekverbinding) tevens wordt aangegeven welke (artikelen, hoofdstukken etc.) fulltext beschikbaar zijn. Bijvoorbeeld: Burden of general medical conditions among individuals with bipolar disorder - UvA-linker: Full Text

De leidraad bij de door ons geboden links is datgene, dat de praktiserend psychiater kan assisteren bij de diagnostiek, behandeling en presentatie. Een rubricering was lastig te bedenken, want in dit bos heeft iedereen zijn eigen paadje. Als focus is gekozen voor de symptomatologie van kenmerkende 'klassieke beelden': delier, dementie en secundaire cognitieve en affectieve stoornissen. Richtlijnen zijn onmisbaar in de klinische praktijk en daarin ligt het zwaartepunt van onze keuze: met dank aan de collegae internisten van het Endegeest-convent waarin richtlijnen worden opgesteld en besproken. Zie als voorbeeld dit panel m.b.t. de lithiumintoxicatie (2003).

De essentiële klinische vraag is of deze psychiatrische symptomatologie bewijsbaar het effect is van deze somatische aandoening. De praktijkervaring is immers dat de symptomen diagnostisch niet specifiek zijn. Zo kunnen onder meer symptomatisch overeenkomende hallucinaties worden waargenomen bij een grote diversiteit aan somatische en niet-somatische oorzaken. Soms kan de causale lesie geduid worden in de 'hersenen als orgaan' (synoniem aan organische; cerebrale, neuro-, directe) of andere systemen (systemische, indirecte).

Onbedoelde Schade
Omdat het psychiatrische syndroom te weinig houvast geeft, wordt in deze rubriek ook de somatische aandoening genomen als het uitgangspunt. Auteurs/onderzoekers, die goede bekendheid genieten in dit domein, worden als een rubriekhoofd benut. De inhoud wordt zo beknopt mogelijk gehouden door de somatische aandoeningen te scheiden van die door middelen (drugs, medicatie), toxinen en andere vormen van co-incidentie en causaliteit. Invulling van deze differentiaal-diagnostische links vindt u summier in deze rubriek, maar uitgebreid in andere rubrieken op Psychiatrienet.nl. Deze rubriek heeft in 2009 een verdere toespitsing toegepast op onbedoelde schade (adverse events). Redenen daartoe zijn: (1) de organisatorische veranderingen (kerntaken, reductie van somatische zorgverlening, meer samenwerking met somatische voorzieningen 'buiten' de psychiatrie' maken dat somatische zorg in toenemende mate ervaren wordt als factor volgens een 'richtlijn somatische zorg'; en (2) de huidige psychiater is meer getraind en gewend somatische richtlijnen te verwerken in het belei en dat niet over te laten aan consulenten. De scheiding tussen somatiek (biologie) en psychiatrie (psychologie) is versmelting geworden. De rubriek 'general medical conditions' wordt daarmee steeds kleiner en minder in betekenis. Schade van behandeling daarentegen staat volop in de belangstelling.

De psychische stoornissen door een somatische aandoening vormen een uitgestrekt grensgebied tussen de medische specialismen. Voor een 'state-of-the-art' zijn de onderwerpen te divergent. Een overzicht in een laatste versie van handboeken is vaak de beste ingang of overzicht tot de theorie van een samenhang tussen psychische manifestatie en somatische oorzaak. Helaas zijn dit juist de hoofdstukken die niet op internet terechtkomen. Steekwoorden zijn - in het Engels, in combinatie met 'psychiatry' - 'organic'; 'neuropsychiatric';'somatic';liaison';'consultation';'psychosomatic', 'general medical conditions'. Een hint - die waarschijnlijk alleen aan de beginnende gebruiker van het internet besteed is. De vele digitale databanken zijn voor een specifieke zoekactie geschikter dat onze rubriek, die vooral bedoeld is als een inleidend overzicht. Hoe zoek ik zelf met het meeste succes? Ik ga naar 'mijn' digitale bibliotheek (UvA: , die ik met een password ook thuis kan raadplegen; vraag er uw bibliotheekadviseur naar) en login, vervolgens naar scholar.google.nl en gebruik een geschikte zoekterm bijv. 'general medical conditions AND psychiatry' - en dat geeft mij een overzicht, waarin (via de digitale bibliotheekverbinding) tevens wordt aangegeven welke (artikelen, hoofdstukken etc.) fulltext beschikbaar zijn. Bijvoorbeeld: - De leidraad bij de door ons geboden links is datgene, dat de praktiserend psychiater kan assisteren bij de diagnostiek, behandeling en presentatie. Een rubricering was lastig te bedenken, want in dit bos heeft iedereen zijn eigen paadje.

Als focus is gekozen voor de symptomatologie van kenmerkende 'klassieke beelden': delier, dementie en secundaire cognitieve en affectieve stoornissen. Richtlijnen zijn onmisbaar in de klinische praktijk en daarin ligt het zwaartepunt van onze keuze: met dank aan de collegae internisten van het Endegeest-convent waarin richtlijnen worden opgesteld en besproken. Zie als voorbeeld dit panel m.b.t. de (2003).De essentiële klinische vraag is of deze psychiatrische symptomatologie bewijsbaar het effect is van deze somatische aandoening. De praktijkervaring is immers dat de symptomen diagnostisch niet specifiek zijn. Zo kunnen onder meer symptomatisch overeenkomende hallucinaties worden waargenomen bij een grote diversiteit aan somatische en niet-somatische oorzaken. Soms kan de causale lesie geduid worden in de 'hersenen als orgaan' (synoniem aan organische; cerebrale, neuro-, directe) of andere systemen (systemische, indirecte). Omdat het psychiatrische syndroom te weinig houvast geeft, wordt in deze rubriek ook de somatische aandoening genomen als het uitgangspunt. Auteurs/onderzoekers, die goede bekendheid genieten in dit domein, worden als een rubriekhoofd benut. De inhoud wordt zo beknopt mogelijk gehouden door de somatische aandoeningen te scheiden van die door middelen (drugs, medicatie), toxinen en andere vormen van co-incidentie en causaliteit. Invulling van deze differentiaal-diagnostische links vindt u summier in deze rubriek, maar uitgebreid in andere rubrieken op Psychiatrienet.nl. Deze rubriek heeft in 2009 een verdere toespitsing toegepast op onbedoelde schade (adverse events).

Redenen daartoe zijn: (1) de organisatorische veranderingen (kerntaken, reductie van somatische zorgverlening, meer samenwerking met somatische voorzieningen 'buiten' de psychiatrie' maken dat somatische zorg in toenemende mate ervaren wordt als factor volgens een 'richtlijn somatische zorg'; en (2) de huidige psychiater is meer getraind en gewend somatische richtlijnen te verwerken in het belei en dat niet over te laten aan consulenten. De scheiding tussen somatiek (biologie) en psychiatrie (psychologie) is versmelting geworden. De rubriek 'general medical conditions' wordt daarmee steeds kleiner en minder in betekenis. Schade van behandeling daarentegen staat volop in de belangstelling.

Om deze redenen is er een nieuwe subrubriek Onbedoelde Schade, waarin de nadruk wordt gelegd op somatische richtlijnen hoe deze vast te stellen en te voorkomen, en ook worden de andere subbrieken aangepast in deze richting.

De inclusie van aandoeningen gaat uit van de DSM-IVTR (as III) resp. -V, in samenhang met de ICD-10-V (codes F00-99) en volgt daarin de diagnostische beschrijving die volgens de DSM op as I een syndroom codeert en op as III somatische factoren weergeeft in ICD-code. Als voorbeeld: dementie, depressieve kenmerken 294.10 en neurosyphilis F02.83.

Maart 2009

• No Health without Mental Health

  What can psychiatrists do about it? - an introduction to a series of articles on the impact of psychiatry on general helath issues.